Procjena ličnosti
Procjenu ličnosti čini standardizirani postupak kojim se procjenjuje niz osobnih karakteristika pojedinca (najčešće i temeljno - njegovih crta ličnosti). Postupak procjene ličnosti najčešće provodi specijalist kliničke psihologije, no, načelno, izvan kliničkog okruženja ispitivanjem ličnosti mogu se baviti i psiholozi kojima je uže područje interesa psihologija ličnosti.
Cijeli postupak procjene u kliničkom okruženju temelji se na osnovnoj pretpostavci da su mjerljive varijable u ponašanju i reagiranju pojedinaca karakteristične za određene tipove poremećaja i bolesti. Što su te karakteristike izraženije, to je klinički vidljivije navedeno svojstvo koje se mjeri. Ljudi koji pokazuju isti sklop tako izmjerenih rezultata pripadaju istoj skupini. Tako se ispitivanjem ličnosti u najširem smislu mjeri tendencija pojedinaca ka određenom načinu ponašanja ili doživljavanja. Najčešće/najprihvaćenije osobine ličnosti koje se mjere su tzv. ”dimenzije ličnosti”, iako nečiju ličnost možemo “mjeriti” i na nešto jednostavnijoj razini - preko “crta” ličnosti pojedinca.
Dimenzije i crte ličnosti mjere se na objektivan način, putem tzv. “inventara ličnosti”. Možemo reći da su inventari ili upitnici ličnosti standardizirani i objektivizirani postupci kojima se mjere nečije karakteristike ponašanja i doživljavanja. Tako izmjerene “crte” ili “dimenzije” ličnosti potom se dovode u vezu sa socijalno signifikantnim aspektima ponašanja pojedinca. “Socijalno signifikantni aspekti ponašanja” obično se tiču načina na koji se taj dotični pojedinac odnosi prema drugima te na njegovu opću socijalnu, radnu, obiteljsku i bračnu prilagodbu, odnosno kvalitetu funkcioniranja.
Postoje i inventari/upitnici ličnosti koji se koriste u kliničkom okruženju i kojima se mjere psihopatološka odstupanja u ponašanju i doživljavanju pojedinca. Njima se mjeri prisustvo simptomatike u okviru različitih psihičkih bolesti i/ili poremećaja, a sukladno kurentnim nozološkim klasifikacijama psihičkih bolesti i stanja.
Ovdje valja reći da oku vidljivo ponašanje pojedinca uvijek predstavlja refleksiju interakcije širokog raspona temeljnih unutarnjih faktora, poput biološke udešenosti konkretnog pojedinca, njegovog genetskog nasljeđa i osobne povijesti.
U kliničkom okruženju dimenzije ličnosti koje se najčešće mjere su anksioznost, agresivnost, psihoticizam, sklonost nesputanom/dezinhibiranom ponašanju, kao i sklonost negativnoj emocionalnosti koja predstavlja temelj poremećaja s depresivnošću. Primjerice, mjereći dimenziju anksioznosti možemo saznati puno toga: je li kod te osobe izražena anksioznost kao stanje i/ili kao crta ličnosti ili ne te, ako jest, u kojoj mjeri je navedena dimenzija ličnosti izražena. Izražena anksioznost klinički se onda može registrirati u vidu simptomatike poremećaja s anksioznošću: generaliziranog anksioznog poremećaja, agorafobije, različitih mono-simptomatskih i poli-simptomatskih fobija, posttraumatskog stresnog poremećaja, socijalne anksioznosti. Slično je i s drugim dimenzijama ličnosti. Izraženi psihoticizam znači da kod osobe vjerojatno postoji neka vrsta psihičke bolesti. Umjereno izraženi psihoticizam svojstven je, primjerice, nekim vrstama poremećaja ličnosti.
Neki upitnici ličnosti mjere samo aspekte neuroticizma kao dimenzije ličnosti. Obično su to tvrdnje kojima se ispituje prisutnost blaže/umjerene depresije, anksioznosti, sklonosti somatizacijama/hipohondrijazi i konverzivnom načinu reagiranja. Takve upitnike po psihologijskim konstruktima koje mjere mogli bismo, uvjetno rečeno, svrstati u temeljne ili “jednostavne”. Temeljni su zato što se mogu primjenjivati i u općoj populaciji, u situacijama u kojima ne treba stroga klinička procjena pojedinca. Također, ovdje možemo svrstati i vrlo poznate inventare ličnosti kojima se mjeri pet osnovnih dimenzija ličnosti izvan strogo kliničkog okruženja (BIG-FIVE model ličnosti). Navedenih pet dimenzija ličnosti su: otvorenost prema iskustvu, savjesnost, ekstraverzija, ugodnost i neuroticizam.
Najsloženije procjene ličnosti svakako se rade u okviru kliničkih procjena, pogotovo u situacijama u kojima se traži diferencijalna dijagnostika ličnosti. U tu svrhu se koriste izrazito sveobuhvatni te vrlo ugledni i priznati upitnici ličnosti u cijelom svijetu, poput MMPI-2 ili nešto manje poznatog PAI-a. Radi se o složenim inventarima ličnosti koji se sastoje i do 600-tinjak pitanja kojima je moguće izmjeriti praktički sve vezano uz funkcioniranje ličnosti te “pokriti” većinu dijagnostičkih kategorija klasifikacije psihičkih bolesti i poremećaja. MMPI-2 inventar ličnosti sastoji se od 9 temeljnih kliničkih ljestvica kojima se mjeri anksioznost, depresija, hipohondrijaza, konverzija, psihopatske devijacije, paranoidnost, schizophrenija, manija, socijalna introverzija, maskulinost/femininost. U navedenom inventaru postoji još čitav niz dodatnih ljestvica (ljestvica sadržaja; komponente sadržaja, dodatne ljestvice, restrukturirane kliničke ljestvice, Harris-Lingoes podljestvica) kojima se stječe vrlo plastičan uvid u ponašanje pojedinca.
Što se tiče same metodologije mjerenja, postoji nekoliko načina na koje se “mjeri” ličnost. Primarno je to moguće pomoću, više puta u ovom tekstu spominjanih, upitnika ličnosti. Također, moguće je primijeniti i neki od vođenih intervjua za procjenu ličnosti kojima se procjenjuju različiti poremećaji ličnosti, ali i temeljne odrednice poput emocionalnih stanja, osobnih okupacija, motivacije, stavova ili pak načina osobnog pristupanja interpersonalnim relacijama (npr. “psihopatski životni stil pojedinca”).
U procjeni ličnosti koriste se i različite skale procjene koje se temelje na samoocjeni. Osim toga, u procjeni ličnosti koriste se i različite projektivne tehnike i opservacije ponašanja od strane kliničara – u prirodnom ili kliničkom okruženju pacijenta.
Stoga, ukoliko postoji potreba za ciljanom procjenom ličnosti, obratite nam se s povjerenjem i dogovorite termin u Specijalnoj bolnici Sv. Katarina.
